Ransomware, czyli złośliwe oprogramowanie blokujące dostęp do danych i żądające okupu, od lat jest zmorą użytkowników indywidualnych, firm i instytucji publicznych. Jak dochodzi do infekcji i jak się przed nią chronić? Oto różne scenariusze, przykłady z życia i najprostsze sposoby na ograniczenie ryzyko. Omawiając różne strategie obrony przed atakiem ransomware, warto podkreślić znaczenie wprowadzenia wielowarstwowych rozwiązań, które mogą ogólnie zniechęcić przestępców do ataku.
Definicja oprogramowania ransomware
Oprogramowanie ransomware to rodzaj złośliwego oprogramowania, które szyfruje ważne pliki przechowywane na dysku lokalnym oraz na zasobach sieciowych w organizacji oraz żąda okupu za ich rozszyfrowanie. Hakerzy tworzą tego typu oprogramowanie w celu wyłudzenia pieniędzy przez zwyczajny szantaż. Po zaszyfrowaniu danych, ofiara otrzymuje wiadomość z żądaniem okupu, często w kryptowalutach, w zamian za klucz deszyfrujący. Niestety, nawet po zapłaceniu okupu, nie ma gwarancji, że dane zostaną przywrócone. Nawet jeśli ofiara uzyska klucz deszyfrujący, to odzyskanie danych może zająć wiele cennego czasu. Dlatego jedynym pewnym sposobem na odzyskanie plików i informacji jest przywrócenie ich z kopii zapasowej (o ile nie została zaszyfrowana lub usunięta przez hakerów).
Ransomware: rodzaj złośliwego oprogramowania, jak to się zaczyna?
Większość infekcji ransomware ma swój początek w jednym z następujących źródeł:
- Załączniki e-mailowe. Klasyka gatunku: otrzymujesz e-mail wyglądający na fakturę, wezwanie do zapłaty czy ofertę pracy. Klikasz załącznik i… Game over! Masz zaszyfrowane dane.
- Luki w oprogramowaniu. Brak regularnych aktualizacji systemu operacyjnego czy oprogramowania użytkowego, przestarzałe wtyczki lub niezabezpieczone odpowiednio serwery i usługi IT, które są idealnymi celami dla cyberprzestępców.
- Złośliwe linki i reklamy. Kliknięcie w baner reklamowy albo link w wiadomości SMS może spowodować pobranie i instalację złośliwego oprogramowania ransomware na komputerze bez Twojej wiedzy.
Głośne ataki ransomware w ostatnim czasie
Atak na laboratorium ALAB (Polska, 2023)
W 2023 roku grupa RA World przeprowadziła atak na firmę ALAB Laboratoria, lidera branży badań medycznych w Polsce. Był to typowy atak ransomware z wykorzystaniem złośliwego oprogramowania, którego celem było wymuszenie okupu od organizacji. Firma ALAB odmówiła zapłacenia okupu, co poskutkowało upublicznieniem danych kilkudziesięciu tysięcy osób, w tym danych medycznych, numerów PESEL i adresów pacjentów.
Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego (2022):
Podczas atak ransomware zaszyfrowano pliki systemu Elektronicznego Zarządzania Dokumentami (EZD) oraz innych systemów. Incydent sparaliżował działanie urzędu na kilka dni, powodując zakłócenia w obsłudze oraz niepokój mieszkańców.
Atak na system Śląskiej Karty Usług Publicznych (Polska, 2021)
Cyberprzestępcy zaatakowali system Śląskiej Karty Usług Publicznych, służącej m.in. do płatności za parkowanie czy bilety komunikacji miejskiej w Metropolii Górnośląsko-Zagłębiowskiej. Blokada utrudniała codzienne życie prawie 2 miliony mieszkańców przez niemal dwa tygodnie. System przywrócono do działania dzięki codziennym kopiom zapasowym, a dane osobowe pasażerów nie były zagrożone, ponieważ system ich nie gromadził.
Posłuchaj odcinka naszego podcastu na ten temat:
Posłuchaj na swojej ulubionej platformie
Jak się przed atakami chronić?
Edukacja to podstawa
Większość ataków ransomware bazuje na błędach ludzi. Dlatego należy edukować użytkowników w rozpoznawaniu phishingu i podejrzanych załączników.
Wiedza na temat działania ransomware jest kluczowa, aby zrozumieć, jak się przed nim bronić.
Aktualizacje, aktualizacje i jeszcze raz aktualizacje
Brzmi banalnie? A jednak wiele ataków można by było uniknąć, gdyby systemy i aplikacje były na bieżąco aktualizowane. Regularne instalowanie łatek i monitorowanie podatności oprogramowania w Twojej firmie znacząco zwiększy szanse na wyjście z ataku obronną ręką. Najpierw zainstaluj aktualizacje, a następnie sprawdź zabezpieczenia.
Mocne hasła i uwierzytelnianie dwuskładnikowe
Każdy system, aplikacja i usługa powinny być chronione silnymi hasłami. Dodaj do tego uwierzytelnianie dwuskładnikowe (2FA), a ryzyko znacznie spadnie.
Rób kopie bezpieczeństwa
Wykonywanie regularnych kopii bezpieczeństwa jest najprostszym sposobem zmniejszenia ryzyka utraty danych w organizacji każdej wielkości. Należy wdrożyć zasadę 3-2-1, która zakłada przechowywanie co najmniej trzech kopii danych, na co najmniej dwóch różnych nośnikach, z czego jedna powinna znajdować się poza siedzibą firmy (lub według innej strategii – offline). Dzięki temu, nawet w przypadku ataku ransomware, można szybko przywrócić dane z kopii zapasowej, minimalizując przestoje i straty.
Backup offline i reguła 3-2-1
Najlepszy plan awaryjny na wypadek ransomware to dobry backup. Ale uwaga – backup musi być odporny na atak. Oto jak to zrobić:
- 3 kopie danych. Zawsze trzy wersje: oryginał i dwie kopie zapasowe.
- 2 różne nośniki. Jedna kopia na dysku zewnętrznym, druga np. w chmurze.
- 1 kopia offline. Nośnik odłączony od sieci, np. dysk twardy zamknięty w sejfie.
Bunkier w chmurze i lokalne kopie tylko do odczytu
Zaawansowane usługi chmurowe, obok standardowego backupu, oferują mechanizmy ochrony danych, takie jak funkcja WORM (Write Once, Read Many). Umożliwia to zapisanie danych w taki sposób, że po ich zapisaniu zostają one tylko do odczytu, co uniemożliwia ich modyfikację czy usunięcie. To rozwiązanie, które w kontekście krytycznych kopii zapasowych stanowi jedną z najlepszych opcji ochrony przed manipulacją.
Nie zapominajmy jednak o rozwiązaniach lokalnych. Tworzenie kopii zapasowych na taśmach magnetycznych to sprawdzona metoda, której bezpieczeństwo zapewniają odpowiednie biblioteki taśmowe. Te z kolei można przechowywać w sejfach, co nie tylko zapewnia fizyczną ochronę, ale także całkowitą izolację od sieci. Dzięki temu kopie są chronione przed złośliwym oprogramowaniem czy atakami hackerskimi. Co więcej, niektóre systemy backupowe pozwalają na aktywację funkcji WORM, co dodatkowo utrudnia jakiekolwiek zmiany w zapisanych danych, a tym samym zapewnia im najwyższy poziom bezpieczeństwa.
Wdrażanie architektury Zero Trust: Zaufanie to przywilej, nie domniemanie
Wdrożenie architektury Zero Trust to krok w stronę pełnej kontroli dostępu, zakładający, że każda sieć może zostać skompromitowana. W takim modelu nie ma miejsca na domniemane zaufanie, nawet wewnątrz organizacji. Każdy użytkownik, urządzenie czy aplikacja, niezależnie od lokalizacji, musi zostać zweryfikowany przed uzyskaniem dostępu do jakichkolwiek zasobów.
Zero Trust wymaga wdrożenia zasady najmniejszych uprawnień – dostęp do zasobów jest przyznawany wyłącznie na podstawie ścisłych kryteriów, takich jak autentyczność użytkownika, stan urządzenia, a także kontekstowe czynniki, jak lokalizacja, czas dostępu czy poziom ryzyka. Każde żądanie dostępu powinno być traktowane jak potencjalne zagrożenie, co oznacza, że weryfikacja użytkownika i urządzenia staje się obowiązkowa w każdym przypadku.
W praktyce architektura Zero Trust angażuje szereg technologii, takich jak multi-factor authentication (MFA), monitorowanie w czasie rzeczywistym, segmentacja sieci oraz automatyczne reakcje na anomalia. Celem jest ciągłe monitorowanie i ocena ryzyka, co sprawia, że dostęp jest dynamicznie zarządzany, a decyzje o uprawnieniach podejmowane są na bieżąco, w zależności od zmieniającego się kontekstu. Zero Trust to strategia, która skutecznie minimalizuje ryzyko wewnętrznych i zewnętrznych ataków, ograniczając powierzchnię ataku do poziomu systemów i/lub użytkowników.
Zastosuj oprogramowanie antywirusowe
Oprogramowanie antywirusowe jest niezbędne w ochronie przed atakami ransomware. Należy wybrać oprogramowanie, które jest w stanie wykryć i usunąć ransomware, a także chronić przed innymi zagrożeniami. Warto również wdrożyć system monitorowania, aby upewnić się, że oprogramowanie antywirusowe działa prawidłowo. Regularne skanowanie środowiska i aktualizowanie bazy wirusów to kluczowe elementy skutecznej ochrony.
Wykrywanie ransomware
Wykrywanie ransomware jest ważmym elementem w ochronie przed atakami. Warto wdrożyć system monitorowania, który jest w stanie wykryć podejrzane zachowania w systemach IT. Warto również wdrożyć system alarmowy, który powiadomi administratora o podejrzanej aktywności. Monitorowanie ruchu sieciowego, analizy behawioralne i systemy detekcji anomalii mogą pomóc w szybkim wykryciu i zneutralizowaniu zagrożenia, zanim oprogramowanie ransomware wyrządzi poważne szkody.
Plan reagowania w przypadku ataku
Należy posiadać szczegółowy plan działania na wypadek ataku. Powinien on obejmować:
- Procedura odzyskiwania danych – szczegółowa procedura odzyskiwania plików i przywracania danych z kopii zapasowych i minimalizowania strat.
- Regularne testy odtworzeniowe – wykonywanie testowych odtworzeń pozwala zweryfikować poprawność i użyteczność wykonanych kopii zapasowych.
- Kontakty do specjalistów od cyberbezpieczeństwa – lista kluczowych ekspertów i firm, które mogą pomóc w sytuacjach kryzysowych.
- Procedury informowania klientów i partnerów biznesowych – jasne zasady komunikacji w przypadku incydentu, zapewniające transparentność i minimalizujące ryzyko utraty zaufania czy dalszych infekcji.
- Środki zabezpieczające w przypadku firm – specyficzne zasady korzystania z oprogramowania oraz strukturyzacja dostępu do danych, aby zminimalizować ryzyko infekcji. Odpowiednia konfiguracja sieci oraz VPN – zabezpieczenia powinny być efektywne a nie czasochłonne i skomplikowane w użytkowaniu.
Ochrona przed ransomware wymaga wieloaspektowego podejścia. Edukacja użytkowników jest fundamentem – świadomość zagrożeń i umiejętność rozpoznawania podejrzanych wiadomości mogą skutecznie ograniczyć liczbę infekcji. Ataki ransomware stanowią ogromne zagrożenie dla bezpieczeństwa danych firm, zarówno dużych, jak i małych, co prowadzi do poważnych konsekwencji finansowych związanych z odzyskiwaniem danych i utrzymaniem ciągłości biznesu. Ochrona to inwestycja, która zawsze się zwraca. Pamiętaj: lepiej zapobiegać niż walczyć z konsekwencjami ataku.
Ochrona to inwestycja, która zawsze się zwraca. Pamiętaj: lepiej zapobiegać niż walczyć z konsekwencjami ataku.
